هارمونی و هماهنگی رنگی در طراحی

منظور از هارمونی رنگ‌ها، معمولاً قضاوت در مورد اثر و عملکرد متقابل دو یا چند رنگ است. تجربیات و آزمایشات گوناگون در مورد مطابقت ذهنی رنگ‌ها نشان می‌دهد که افراد درباره‌ی هماهنگی یا عدم هارمونی رنگ‌ها دیدگاه‌های متفاوتی دارند. اغلب در نظر مردم، رنگ‌های هارمونیک آن‌هایی هستند که از یک خانواده باشند یا در عین تنوع، با جلوه‌ی یکسانی خودنمایی کنند، یا رنگ‌هایی که بدون کنتراست (تضاد) در مجاور هم قرار گیرند. به‌طور کلی، عنوان هارمونی یا عدم هارمونی تنها برخاسته از احساس انسان است که به صورت مطلوب بودن یا نبودن و جذاب بودن یا نبودن مطرح می‌شود.
با مطابقت رنگ‌ها با هم می‌توان آن‌ها را بر اساس قوانین محدود و مشخص دسته‌بندی کرد و به عنوان پایه و اساس در ترکیبات رنگی به‌کار برد. روابط هماهنگ بین رنگ‌ها ممکن است بین دو یا سه یا سه یا چهار رنگ یا تعداد بیشتری از رنگ‌ها برقرار شود و همین امر موجب ایجاد فضای تصویری مناسبی در طراحی ما شود. از این میان ما به چند دسته‌بندی مهم هارمونی رنگ‌ها اشاره می‌کنیم.

دست بندی دوتایی یا زوج

شامل رنگ‌های مکمل‌اند و به صورت قطری و متضاد در دایره رنگی مقابل هم قرار می‌گیرند. این رنگ‌ها به‌صورت زوج‌های رنگی هارمونیک به‌شمار می‌آیند و عبارت‌اند از: سبز و قرمز، آبی و نارنجی، زرد و بنفش که جزء نخستین رنگ‌های مکمل به حساب می‌آیند.

مجموعه سه‌تایی (سه وجهی)

اگر سه رنگ از دایره رنگ را چنان برگزینیم که در روی رأس‌های مثلث متساوی‌الاساقین قرار داشته باشند، هارمونی سه‌تایی ایجاد می‌شود. از این جمله می‌توان رنگ‌های زرد، قرمز و آبی را در نظر گرفت که صاف‌ترین و پر قدرت‌ترین رنگ‌ها هستند و در روی دایره‌ی رنگ یک مثلث متساوی‌الاضلاع را تشکیل می‌دهند. مانند شکل زیر:

رنگ‌های درجه‌ی دوم، یعنی نارنجی، بنفش، سبز هم مثلث دیگری را تشکیل می‌دهند. به همین ترتیب: (زردِ نارنجی، قرمزِ بنفش، آبیِ سبز) و (قرمز نارنجی، آبیِ بنفش و زردِ سبز) از مجموعه‌های سه‌تایی دایره رنگ هستند که به شکل مثلث در دایره رنگ قرار گرفته‌اند. چنان‌چه یکی از دو رنگ مکمل را تغییر دهیم (زرد به بنفش) خواهیم داشت: (زردـ آبیِ‌بنفش ـ قرمزِ بنفش) یا (بنفش ـ زردِ نارنجی ـ زرد سبز). این مجموعه‌های سه‌تایی نیز داران همان کیفیت هارمونی و مثلث‌های متساوی‌الاساقین هستند.

مجموع چهارتایی یا (چهار وجهی) از دایره رنگ

اگر از میان دوازده رنگ دایره رنگ، دو زوج مکمل را انتخاب کنیم و رأس‌های آن‌ها را به‌هم وصل کنیم، مربع و مربع مستطیلی به‌دست می‌آید که رنگ‌های زیر را نشان می‌دهد:
زرد ـ بنفش ـ قرمزِ نارنجی ـ آبیِ سبز
زردِ نارنجی ـ آبیِ بنفش ـ زردِ سبز
نارنجی ـ آبی ـ قرمزِ بنفش ـ زردِ سبز
به همین ترتیب، رنگ‌های چهارگانه‌ی فراوانی را می‌توان از مجموع زوج‌های مکمل به‌دست آورد، از جمله: زردِ سبز ـ قرمزِ بنفش ـ زردِ نارنجی ـ آبیِ بنفش
زرد ـ بنفش ـ نارنجی ـ آبی
شکل دیگری برای هارمونی چهار وجهی، ذوزنقه است که دو ته‌رنگ مجاور همیشه روبه‌روی دو ته‌رنگ مجاور مکمل قرار می‌گیرند.

هارمونی شش گوشه یا شش وجهی از دایره رنگ

در دایره رنگ ایتن شش گوشه‌ها از دو راه مختلف به‌دست می‌آیند. در دایره رنگ دو شش گوشه وجود دارد. هر سه زوج مکمل تشکیل یک هارمونی شش گوشه‌ای می‌دهند که از این قرار اند :
سبز ـ قرمز ـ آبی ـ بنفش ـ زرد ـ نارنجی
زردِ سبز ـ قرمزِ بنفش ـ قرمزِ نارنجی ـ آبی ِ بنفش ـ زردِ نارنجی
اگر این شش وجهی را در دایره رنگ بچرخانیم تعداد بی‌شماری از مجموعه‌های شش‌تایی رنگ‌مایه‌های رقیق و غلیظ به‌دست می‌آوریم.

حال که با اصول رنگ‌های هارمونیک آشنا شدیم باید بدانیم این اصول در طراحی بسیار مهم هستند و اساس کمپوزیسیون رنگی را تشکیل می‌دهند و نباید رنگ‌ها را اختیاری و بدون دقت انتخاب کرد و باید با در نظر گرفتن تأثیر نیرومند رنگ‌ها و انتخاب درست آن‌ها به طراحی پرداخت. البته همان‌طور که می‌دانید ممکن است در پروسه‌ی چاپ برخی رنگ‌ها دچار تغییر و دگرگونی شوند. توصیه می‌شود برای رسیدن به کیفیت مطلوب رنگ حتما به کدها و مؤلفه‌های استاندارد چاپ توجه شود.